Fontes e abordagens recentes para a História das Capitanias do Norte: um guia de pesquisa sobre o tempo dos holandeses (1630-1654)

Autores/as

  • Bruno Romero Ferreira Miranda Universidade Federal Rural de Pernambuco

DOI:

https://doi.org/10.25247/hu.2020.v7n13.p33-55

Palabras clave:

Brasil holandês. fontes. historiografia.

Resumen

A presença holandesa no Brasil (1630-1654), especificamente nas Capitanias do Norte (Pernambuco, Paraíba, Rio Grande, Ceará), constituiu um episódio amplamente estudado e debatido pela historiografia brasileira. Nas últimas décadas, o crescente acesso a arquivos do exterior resultou na expansão dos estudos sobre o período. O objetivo deste artigo é fazer uma breve descrição das fontes e das abordagens recentes para a história das Capitanias do Norte no tempo dos holandeses (1630-1654), contemplando produções acadêmicas, bem como suas
conexões com os acervos do Brasil e do exterior, na perspectiva de elaborar um guia de  pesquisa sobre o tema.

Descargas

Los datos de descarga aún no están disponibles.

Biografía del autor/a

  • Bruno Romero Ferreira Miranda, Universidade Federal Rural de Pernambuco
    Professor Adjunto do Departamento de História da Universidade Federal Rural de Pernambuco e Membro Efetivo do Instituto Arqueológico, Histórico e Geográfico Pernambucano

Referencias

ALBUQUERQUE, Cleonir Xavier de. A remuneração dos serviços da guerra holandesa. Recife: Imprensa

Universitária da UFPE, 1968.

ALENCASTRO, Luiz Felipe de. O Trato dos Viventes – Formação do Brasil no Atlântico Sul. São Paulo: Companhia

das Letras, 2000.

ARCISZEWSKI, Christoffel. ‘Memorie door den Kolonnel Artichofsky, bij zijn vertrek uit Brazilië in 1637

overgeleverd aan Graaf Maurits en zijnen Geheimen Raad’. In Kroniek Historisch Genootschap. Utrecht: Kemink en

Zoon, 1869, n° 16.

ASHER, G. M. A Bibliographical and Historical Essay on the Dutch Books and Pamphlets relating to New-Netherland

and to the Dutch West-India Company and to its possessions in Brazil, Angola, etc. Amsterdam: Frederik Muller, 1854-

BAERS, Johannes. Olinda, ghelegen int Landt van Brasil, in de Capitania van Phernambuco, met mannelijcke

dapperheyt ende groote couragie inghenomen, ende verovert op den 16. Februarij A. 1630. Amsterdam, 1630.

BARBOSA, Maria do Socorro Ferraz de (Org.). Documentos Manuscritos Avulsos da Capitania de

Pernambuco. Recife: Edufpe, 2006.

BARBOSA, Maria do Socorro Ferraz de; ACIOLI, Vera Lucia Costa; ASSIS, Virgínia Maria Almoêdo (Orgs.). Fontes

repatriadas: anotações de História Colonial, referenciais para pesquisa, índices do catálogo da Capitania de

Pernambuco. Recife: Edufpe, 2006.

BARLÉU, Gaspar. História do Brasil sob o governo de Maurício de Nassau (1636-1644). [1647]. Recife: Companhia

Editora de Pernambuco, 2018.

Brasyls Schuyt-Praetjen. Ghehouden tusschen een Officier, een Domine, en een Coopman, noopende den Staet van

Brasyl: Mede hoe de Officieren en Soldaten tegenwoordich aldaer ghetracteert werden, en hoe men placht te leven ten

tyde doen de Portogysen noch onder het onverdraeghlijck Iock der Hollanderen saten. Ghedruckt inde West-Indische

Kamer by Maerten, Daer het gelt soo lustich klinckt alsser zijn Aep-staerten. Anno 1649.

BICK, Alexander. Governing the free sea: the Dutch West India Company and Commercial Politics, 1618-1645.

Princeton, Tese (Doutorado), Princeton University, 2012.

BOOGAART, Ernst van den; EMMER, Pieter C. The Dutch Participation in the Atlantic Slave Trade, 1596-1650. In:

GEMERY, Henry A.; HOGENDRON, Jan S. (Eds.). The Uncommon Market: Essays in the economic history of the

Atlantic Slave Trade. New York: Academic Press, 1979.

BOXER, Charles Ralph. Os holandeses no Brasil: 1624-1654. [1957] Recife: CEPE, 2004.

BOXER, Charles Ralph. Salvador de Sá e a luta pelo Brasil e Angola, 1602-1686. [1952] São Paulo: Companhia

Editora Nacional/Editora da Universidade de São Paulo, 1973.

BUVE, Raymond; STORMS, Martijn. A cartografia neerlandesa da América Latina. Mapas da Coleção Van Keulen

e da Coleção Bodel Nijenhuis. Leiden: Biblioteca Universitária de Leiden, n. 77, 2008.

CALADO, Manuel. O Valeroso Lucideno e triunfo da liberdade. [1648] Belo Horizonte: Itatiaia, 1987.

CARDOSO, Alírio. Maranhão na Monarquia Hispânica: intercâmbios, guerra e navegação nas fronteiras das Índias

de Castela (1580-1655). Salamanca, Tese (Doutorado), Universidad de Salamanca, 2012.

‘Cartas Nassovianas. Correspondência do Conde João Maurício de Nassau, Governador do Brasil Hollandez, com os

Estados Gerais (1637-1646)’. Revista do Instituto Archeologico e Geographico Pernambucano, Vol. X, 1902.

‘Cartas Nassovianas. Correspondência do Conde João Maurício de Nassau, Governador do Brasil Hollandez, com os

Estados Gerais (1637-1646)’. Revista do Instituto Archeologico e Geographico Pernambucano, Vol. XII, 68, 1906.

COELHO, Duarte de Albuquerque. Memórias Diárias da Guerra do Brasil. [1654] Recife: Fundação de Cultura da

Cidade do Recife, 1981.

COSTA, Regina de Carvalho Ribeiro da. Ambivalências brasílicas em face do domínio holandês nas Capitanias do

Norte (1630-1654). Niterói, Tese (Doutorado), Universidade Federal Fluminense, 2018.

DAMS, Britt. Comprehending the New World in the Early Modern Period: Descriptions of Dutch Brazil (1624-1654).

Gent, Tese (Doutorado), Universiteit Gent, 2016.

De Brasilsche Breede-Bijl: ofte t’samen-spraek tusschen Kees Jansz. Schoot, komende uyt Brasil, en Jan Maet

koopmans knecht,… over den verloop in Brasil. 1647.

Documentos Holandeses. Documentos coletados por Joaquim Caetano da Silva e traduzidos por Abgar Renault. Rio

de Janeiro: Serviço de Documentação do Ministério da Educação e Saúde, 1945.

EMMER, Pieter C. De Nederlandse slavenhandel, 1500-1850. Amsterdam: Arbeiderspers, 2000.

FERREIRA, Victor Bertocchi. O Pincel de Marte: as representações pictóricas da guerra entre neerlandeses e ibéricos

no Atlântico (1621-1669). São Paulo, Tese (Doutorado), Universidade de São Paulo, 2019.

FRANÇOZO, Mariana de Campos. De Olinda a Holanda: O gabinete de curiosidades de Nassau. Campinas: Editora

Unicamp, 2014.

GALINDO, Marcos. Memória e cultura partilhada. In: VIEIRA, Hugo Coelho; Galvão, Nara Neves Pires; Silva,

Leonardo Dantas. (Org.). Brasil Holandês. História, Memória e Patrimônio Compartilhado. São Paulo: Alameda, 2012.

GALINDO, Marcos. Viver e morrer no Brasil holandês. Recife: Editora Massangana, 2005.

GALINDO, Marcos; LODEWIJK, Hulsman (orgs.). Guia de Fontes para a História do Brasil Holandês. Recife:

Fundação Joaquim Nabuco/ Editora Massangana/ Instituto de Cultura, 2001.

GALINDO, Marcos; MENEZES, José Luiz Mota. Desenhos da Terra: Atlas Vingboons. Recife: Instituto Cultural

Bandepe, 2003.

GROESEN, Michiel van. Amsterdam’s Atlantic. Print Culture and the Making of Dutch Brazil. Philadelphia: University

of Pennsylvania Press, 2017.

GROESEN, Michiel van (Ed.). The Legacy of Dutch Brazil. New York: Cambridge University Press, 2014.

HAECX, Hendrik. ‘Diário, 1645-1654’. Tradução de Frei Agostinho Keijzers, O.C. In Anais da Biblioteca Nacional.

Rio de Janeiro, Volume 69, 1950, pp. 17-159.

HAJSTRUP, Peter Hansen. Viagem ao Brasil (1644-1654). Recife: Companhia Editora de Pernambuco, 2016.

HERKENHOFF, Paulo (Org.). O Brasil e os Holandeses 1630-1654. Rio de Janeiro: Sextante Artes. 1999.

HOBOKEN. W. J. van. Witte de With in Brazilië, 1648-1649. Amsterdam: N.V. Noord-Hollandsche Uitgevers

Maatschappij, 1955.

KLOOSTER, Wim. The Dutch Moment. War, Trade, and Settlement in the seventeenth-century Atlantic World. Ithaca:

Cornell University Press, 2016.

Kort, bondigh ende waerachtigh verhael van ‘t schandelijck over-geven ende verlaten vande voornaemste Conquesten

van Brasil, onder de Regieringe vande Heeren Wouter van Schonenburgh, President. Hendrick Haecx, Hooghen Raedt.

ende Sigismondus van Schoppe, Luytenant Generael over de Militie, 1654. Tot Middelburgh, ghedruckt by Thomas

Dircksz. van Brouwershaven. Anno 1655.

KRAUSE, Thiago. Em busca da honra: a remuneração dos serviços da guerra holandesa e os hábitos das Ordens

Militares (Bahia e Pernambuco, 1641-1683). São Paulo: Annablume, 2012.

LAET, Johannes de. Historie ofte Iaerlijck Verhael van de verrichtinghen der geoctroyeerde West-Indische

Compagnie. Leiden: Abraham Elzevier, 1644.

LENK, Wolfgang. Guerra e pacto colonial. A Bahia contra o Brasil holandês (1624-1654). São Paulo: Alameda, 2013.

LUCIANI, Fernanda Trindade. Munícipes e Escabinos. Poder local e guerra de restauração no Brasil Holandês (1630-

. São Paulo: Alameda, 2012.

MAGALHÃES, Pablo Antonio Iglesias. Equus Rusus. A Igreja Católica e as Guerra Neerlandesas na Bahia (1624-

. Salvador, Tese (Doutorado), Universidade Federal da Bahia, 2010b.

MAGALHÃES, Pablo Iglesias. O Cerco de Nassau a Bahia em 1638 - A Relação por meio breve e verdadeiro dos

sucessos que ouve nesta Bahia em o cerco que lhe pôs o Conde de Nassau. In: GALINDO, Marcos (Org.). Episódios

Baianos: Documentos para a história do período holandês na Bahia. Recife: NECTAR, 2010a, v.1, p. 229-262.

MARTÍNEZ, Elda E. González. Guia de Fontes Manuscritas para a História do Brasil conservadas em

Espanha. Madrid: Fundación Mapfre Tavera/ Ministério da Cultura do Brasil, 2002.

MELLO, Evaldo Cabral de. Olinda restaurada. Guerra e açúcar no Nordeste, 1630-1654. 2a Edição, Rio de Janeiro:

Topbooks, 1998.

MELLO, Edvaldo Cabral de. Nassau: governador do Brasil holandês. São Paulo: Companhia das Letras, 2006.

MELLO, Edvaldo Cabral de. O Negócio do Brasil. Portugal, os Países Baixos e o Nordeste, 1641-1669. Rio de Janeiro:

Topbooks, 2003.

MELLO, Edvaldo Cabral de. Rubro Veio. O imaginário da restauração pernambucana. 2a Edição, Rio de Janeiro:

Topbooks, 1997.

MELLO, José Antônio Gonsalves de. Tempo dos Flamengos. Influência da ocupação holandesa na vida e na cultura

do norte do Brasil. 4ª Edição. Rio de Janeiro: Topbooks, 2001.

MELLO, José Antônio Gonsalves de. Fontes para a História do Brasil Holandês. 1. A Economia Açucareira. Recife:

CEPE, 2004.

MELLO, José Antônio Gonsalves de. Fontes para a História do Brasil Holandês. 2. A Administração da Conquista.

Recife: CEPE, 2004.

MELLO, José Antônio Gonsalves de. Gente da Nação. Cristãos-novos e judeus em Pernambuco 1542-1654. Recife:

Massangana, 1996.

MELLO, José Antônio Gonsalves de. João Fernandes Vieira. Mestre-de-Campo do Terço de Infantaria de

Pernambuco. Lisboa: Comissão Nacional para as comemorações dos descobrimentos portugueses, 2000.

MEUWESE, Mark. Brothers in Arms, Partners in Trade. Dutch-Indigenous Alliances in the Atlantic World, 1595-

Leiden: Brill, 2012.

MIRANDA, Bruno Romero Ferreira. Gente de Guerra: Origem, cotidiano e resistência dos soldados do exército da

Companhia das Índias Ocidentais no Brasil (1630-1654). Recife: Editora da UFPE, 2014.

MOREAU, Pierre. ‘História das Últimas Lutas no Brasil entre Holandeses e Portugueses’. Belo Horizonte: Itatiaia,

NASCIMENTO, Rômulo Luiz Xavier. O Desconforto da Governabilidade: aspectos da administração no Brasil

holandês (1630-1644). Rio de Janeiro, Tese (Doutorado), Universidade Federal Fluminense, 2008.

NAVARRO, Luize Stoeterau. O direito no Império Holandês: perspectivas atlânticas sobre o funcionamento da justiça

nas colônias holandesas nas américas (1621-1664). Curitiba, Tese (Doutorado), Universidade Federal do Paraná, 2019.

NEDERVEEN MEERKERK, H. van. Recife: the rise of a 17th-century trade city from a cultural-historical

perspective. Tese (Doutorado), Delft University of Technology, 1989.

NETSCHER, Pieter Marinus. Les Hollandais au Brésil, Notice Historique sur les Pays-Bas et lê Brésil au XVIIe siècle.

La Haye: Belinfante Fréres, 1853.

NIEUHOF, Joan. Memorável Viagem Marítima e Terrestre ao Brasil. [1682] Belo Horizonte: Itatiaia, 1981.

NOORLANDER, Danny L. Heaven’s Wrath: The Protestant Reformation and the Dutch West India Company in the

Atlantic World. Ithaca: Cornell University Press, 2019.

ODEGARD, Erik. Colonial careers: Johan Maurits van Nassau-Siegen, Rijckloff Volckertsz. van Goens and careermaking

in the Seventeeenth-Century Dutch Empire. Leiden, Tese (Doutorado), Universiteit Leiden, 2018.

OERS, Ron van. Dutch Town Planning Overseas during VOC and WIC Rule (1600-1800). Zutphen: Walburg Pers,

OLIVEIRA, Elza Regis de; MENEZES, Mozart Vergetti de; LIMA, Maria da Vitória Barbosa (orgs.). Catálogo de

Documentos Manuscritos Avulsos referentes à Capitania da Paraíba, existentes no Arquivo Histórico Ultramarino de

Lisboa. João Pessoa: Editora Universitária/UFPB, 2001.

PÉREZ, José Manuel Santos. Dutch Colonial fortifications in Brazil (1600-1654). Preliminary inventory. Amsterdam:

New Holland Foundation, 2015.

PÉREZ, José Manuel Santos; SOUZA, George F. Cabral de Souza (Eds.). El desafío holandés al dominio ibérico en

Brasil en el siglo XVII. Salamanca: Aquilafuente: 2006.

POSTMA, Johannes M. The Dutch in the Atlantic Slave Trade, 1600-1815. Cambridge: Cambridge University Press,

PUDSEY, Cuthbert. Journal of a residence in Brazil, 1629-1640 [Payter, 1644]. Petrópolis: Editora Index, 2000.

PUNTONI, Pedro. A mísera sorte. A escravidão Africana no Brasil Holandês e as guerras do Tráfico no Atlântico Sul,

-1648. São Paulo: HUCITEC, 1999.

RATELBAND, Klaas. Os holandeses no Brasil e na costa africana: Angola, Kongo e São Tomé, 1600-1650. Lisboa:

Vega, 2003.

RICHSHOFFER, Ambrosius. Brazilianisch-und West Indianische Reisze Beschreibung. Strassburg: Josias Stadeln,

SCHALKWIJK, F. L. Igreja e Estado no Brasil Holandês 1630-1654. Recife: Fundação do Patrimônio Histórico e

Artístico de Pernambuco – FUNDARPE, 1986.

SCHMALKALDEN, Caspar. The voyage of Caspar Schmalkalden from Amsterdam to Pernambuco in Brazil. [Gotha,

??] Volume I. Rio de Janeiro: Editora Index, 1998.

SILVA, Filipa Ribeiro da. Dutch and Portuguese in Western Africa. Empires, Merchants and the Atlantic System,

-1674. Leiden: Brill, 2011.

SILVA, Kléber Clementino. Política e historiografia nas narrativas lusocastelhanas seiscentistas da guerra holandesa

no Atlântico Sul. Recife, Tese (Doutorado), Universidade Federal de Pernambuco, 2016.

SILVA, Marco Antônio Nunes da. O Brasil holandês nos cadernos do Promotor: Inquisição de Lisboa, século XVII.

São Paulo, Tese (Doutorado), Universidade de São Paulo, 2003.

VAINFAS, Ronaldo. Traição. Um jesuíta a serviço do Brasil holandês processado pela Inquisição. São Paulo:

Companhia das Letras, 2008.

VAINFAS, Ronaldo. Jerusalém colonial: judeus portugueses no Brasil holandês. Rio de Janeiro: Civilização Brasileira,

VAN DEN TOL, Joris. Lobbying in Company. Mechanisms of political decision-making and economic interests in the

history of Dutch Brazil, 1621-1656. Leiden, Tese (Doutorado), Universiteit Leiden, 2018.

VARNHAGEN, Francisco Adolfo de. História das lutas com os holandeses no Brasil. Desde 1624 até 1654. [1871]

Rio de Janeiro: Biblioteca do Exército Editora, 2002.

VIEIRA, Daniel de Souza Leão. Frans Post e a paisagem da Nova Holanda. Recife: Edufpe, 2019.

VIEIRA, Hugo Coelho. Conexões de Pernambuco com a Monarquia Hispânica: entre o Atlântico, os Albuquerques

Coelho e os Holandeses. Recife, Tese (Doutorado), Universidade Federal de Pernambuco, 2020.

VIEIRA, Hugo Coelho; Galvão, Nara Neves Pires; Silva, Leonardo Dantas. (Org.). Brasil Holandês. História, Memória

e Patrimônio Compartilhado. São Paulo: Alameda, 2012.

WAGENER, Zacharias. ‘Kurze Beschreibung der 35-jährige Reisen und Verrichtungen’ [1668]. In Dutch Brazil. The

“Thierburch” and “Autobiography” of Zacharias Wagener. Volume II. Rio de Janeiro: Editora Index, 1997.

WÄTJEN, Hermann. O Domínio Colonial Holandês no Brasil. Um capítulo da história colonial do século XVII. 3ª

Edição. Recife: Companhia Editora de Pernambuco - CEPE, 2004.

WIESEBRON, Marianne L. O Brasil em arquivos neerlandeses (1624-1654). Vol. 1. Leiden: CNWS, 2004.

WIESEBRON, Marianne L. O Brasil em arquivos neerlandeses (1624-1654). Vol. 2. Leiden: CNWS, 2005

WIESEBRON, Marianne L. O Brasil em arquivos neerlandeses (1624-1654). Vol. 3. Leiden: CNWS, 2008.

WIESEBRON Marianne L. O Brasil em arquivos neerlandeses (1624-1654). Vol. 4. Leiden: Leiden University Press,

WIESEBRON, Marianne L. O Brasil em arquivos neerlandeses (1624-1654). Vol. 5. Leiden: Leiden University Press,

XAVIER, Lucia Furquim Werneck. Sociabilidade no Brasil Neerlandês (1630-1654). Leiden, Tese (Doutorado),

Universiteit Leiden, 2018.

Publicado

2020-11-10

Cómo citar

MIRANDA, Bruno Romero Ferreira. Fontes e abordagens recentes para a História das Capitanias do Norte: um guia de pesquisa sobre o tempo dos holandeses (1630-1654). HISTÓRIA UNICAP , Recife, PE, Brasil, v. 7, n. 13, p. 33–55, 2020. DOI: 10.25247/hu.2020.v7n13.p33-55. Disponível em: https://www1.unicap.br/ojs/index.php/historia/article/view/1657.. Acesso em: 1 jul. 2024.

Artículos similares

11-20 de 137

También puede Iniciar una búsqueda de similitud avanzada para este artículo.